Οι χάρτες που συμπεριλαμβάνονται στην σελίδα δημιουργήθηκαν στα πλαίσια εκπόνησης της μεταπτυχιακής εργασίας με τίτλο " Χαρτογραφία & Μουσική – Η χαρτογραφική διαδικτυακή εφαρμογή: Άκουσε τον τόπο", για το μεταπτυχιακό πρόγραμμα της Γεωπληροφορικής, του τμήματος Αγρονόμων & Τοπογράφων Μηχανικών του Ε.Μ.Π. Η εργασία εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο έρευνας για την χρήση του ήχου σε σύγχρονους διαδραστικούς - διαδικτυακούς χάρτες και συγκεκριμένα αφορά στην δημιουργία χαρτών με μουσική, σε μια προσπάθεια σύνδεσης μουσικών μελωδιών με την γεωγραφική τους προέλευση.
Κεντρική ιδέα
Ο συγκεκριμένος χάρτης παρουσιάζει ένα δείγμα από την μουσική της Κρήτης το οποίο αναλύεται σε διάσταση τόσο χωρική όσο και χρονική. Συγκεκριμένα επιλέχθηκαν ηχογραφήσεις που πραγματοποιήθηκαν χρονικά από την πρώτη γνωστή ηχογράφηση το έτος 1907 έως το τέλος του εικοστού αιώνα, ενώ ως κριτήριο χωρικής αναφοράς χρησιμοποιήθηκε ο τόπος καταγωγής του καλλιτέχνη (ή ενός εκ των καλλιτεχνών). Οι ηχογραφήσεις χωρίστηκαν ανά δεκαετία και σε κάθε δεκαετία προστέθηκε μόνο μία ηχογράφηση σε κάθε "μέρος" (χωριό ή πόλη). Δηλαδή δεν συμπεριλήφθηκαν περισσότερες από μια ηχογραφήσεις ανά "μέρος" σε μια δεκαετία. Επιπλέον το μεγαλύτερο μέρος των ηχογραφήσεων που χρησιμοποιήθηκαν έχουν πραγματοποιηθεί με σκοπό την έκδοση στο κοινό, ενώ για λόγους κάλυψης περισσότερων περιοχών και μουσικών ιδιωμάτων συμπεριλήφθηκαν και μερικές ερασιτεχνικές ηχογραφήσεις που δεν έχουν επίσημα εκδοθεί. Το βασικό κριτήριο με βάση το οποίο επιλέχθηκαν τα μουσικά κομμάτια που αποτελούν το χάρτη, είναι η κάλυψη όσο το δυνατόν περισσότερων γεωγραφικών περιοχών και κατά συνέπεια περισσότερων μουσικών ιδιωμάτων και διαφοροποιήσεων σε κάθε δεκαετία.
Ως εκ τούτου μελετώντας το χάρτη, ο αναγνώστης μπορεί να ακούσει το ηχόχρωμα κάθε περιοχής και να παρακολουθήσει την εξέλιξη της Κρητικής μουσικής στην πορεία του χρόνου.
Διευκρινίσεις
Στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα όπου η πρόσβαση στην ηχογράφηση ήταν δύσκολη και ο αριθμός των ηχογραφήσεων πολύ μικρός έχουν συμπεριληφθεί οι περισσότεροι καλλιτέχνες που ηχογράφησαν έστω μια φορά, ενώ δεν καλύπτεται σε κάθε δεκαετία μεγάλο γεωγραφικό εύρος. Αντίθετα στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα όπου η πρόσβαση στην ηχογράφηση έγινε σταδιακά ευκολότερη καλύπτεται πολύ μεγαλύτερο γεωγραφικό εύρος του νησιού ενώ έχει παραληφθεί ένα μεγάλο μέρος καλλιτεχνών και ηχογραφήσεων. Αυτό οφείλεται τόσο στην ύπαρξη παραπάνω του ενός καλλιτέχνη που ηχογραφούσε ανά "μέρος" όσο και στον πολύ μεγάλο αριθμό μουσικών που ηχογραφούσαν, πράγμα το οποίο καθιστά την συμπερίληψη όλων αδύνατη. Ωστόσο στόχος της επιλογής των ηχογραφήσεων ήταν η κάλυψη όσο το δυνατών περισσότερων περιοχών αλλά και καλλιτεχνών.
Ακόμα θα πρέπει να αναφερθεί ότι συμπεριλήφθηκαν στο χάρτη ορισμένες ηχογραφήσεις για τις οποίες δεν ήταν γνωστό το ακριβές έτος ηχογράφησης. Αυτές ταξινομήθηκαν με βάση την δεκαετία στην οποία κατ’ εκτίμηση έλαβαν χώρα, λαμβάνοντας υπόψη την ηλικία του καλλιτέχνη και την ποιότητα της ηχογράφησης. Στις περιπτώσεις αυτές αναφέρεται ως άγνωστη η χρονολογία ηχογράφησης.
Τέλος πρέπει να αναφερθεί ότι στις περιοχές όπου δεν παρουσιάζονται ηχογραφήσεις στο χάρτη, υπήρξαν και μουσικοί και μουσική και τοπικά ιδιώματα. Στον χάρτη δεν υπάρχει πληροφορία για αυτές τις περιοχές, είτε επειδή οι μουσικοί αυτοί δεν ηχογράφησαν είτε επειδή οι ηχογραφήσεις δεν είναι γνωστές στον συντάκτη του χάρτη. Άλλωστε βασικός στόχος είναι ο χάρτης με τον καιρό να ενημερώνεται με νέο υλικό ώστε να καθίσταται πληρέστερος.
Τρόπος λειτουργίας
Μέσα από χαρτογραφικούς δείκτες (markers) ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να επιλέξει μια "γεωαναφερμένη" ηχογράφηση, να την ακούσει και να δει τον τίτλο και τους μουσικούς που συμμετέχουν σε ένα αναδυόμενο παράθυρο. Επιπλέον στο παράθυρο αυτό αναφέρεται ο τόπος καταγωγής του καλλιτέχνη και η χρονολογία ηχογράφησης. Το χρώμα του κάθε δείκτη εξαρτάται από το είδος στο οποίο ανήκει το τραγούδι ενώ υπάρχει και το αντίστοιχο υπόμνημα.
Ακόμα ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να επιλέξει το υπόβαθρο πάνω στο οποίο θα "διαβάσει" τον χάρτη μεταξύ τριών επιλογών:
Κεντρική ιδέα
Ο δεύτερος χάρτης της σελίδας έχει ως θεματική την μεταφορά μιας μελωδίας από ένα μέρος σε ένα άλλο και την προσαρμογή της στο ηχόχρωμα της κάθε περιοχής, τόσο μέσα από τη διαφορετική ενορχήστρωση όσο και με τη διαφορετική γλώσσα ερμηνείας. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιήθηκαν μουσικά θέματα τα οποία μοιράζεται η Ελλάδα με άλλες χώρες. Αξίζει να σημειωθεί ότι δεν εξετάζεται η προέλευση κάθε κομματιού, δηλαδή το από που ξεκινάει και που καταλήγει, τόσο διότι σε πολλές περιπτώσεις μουσικών κομματιών αυτό είναι δύσκολο να προσδιοριστεί με βεβαιότητα, όσο και γιατί δεν είναι ζητούμενο του χάρτη να ανακινήσει ζητήματα πατρότητας και προέλευσης των τραγουδιών πράγμα το οποίο στην συγκεκριμένη εφαρμογή δεν έχει ιδιαίτερη σημασία. Ωστόσο σε αρκετές περιπτώσεις και ιδιαίτερα των πιο πρόσφατων τραγουδιών που δεν ανήκουν στο δημοτικό-λαϊκό τραγούδι ο δημιουργός και άρα η προέλευση της κάθε μελωδίας είναι γνωστά και αναφέρονται.
Διευκρινίσεις
Ο χάρτης χωρίζεται σε δύο σελίδες. Η πρώτη περιλαμβάνει 16 περιπτώσεις μουσικών διαδρομών όπου κάθε μελωδία εμφανίζεται σε δύο ή και περισσότερες εκτελέσεις σε διαφορετικές χώρες. Έτσι μπορούμε να ακούσουμε μελωδίες οι οποίες αναπαράγονται σε διαφορετικές χώρες και κάθε φορά "προσαρμόζονται" στο τοπικό ηχόχρωμα την δεδομένη περίοδο ηχογράφησης. Μεταξύ αυτών βρίσκονται τόσο δημοτικά-λαϊκά τραγούδια τα οποία έχουν μεταφερθεί σε βάθος χρόνου και η διαδρομή τους μας είναι άγνωστη, αλλά και μελωδίες οι οποίες έχουν μεταφερθεί σε άλλες χώρες μέσα από διασκευές που γίνονται σε μελωδίες γνωστών συνθετών.
Η δεύτερη σελίδα περιέχει διαφορετικές εκτελέσεις του τραγουδιού "Από ξένο τόπο" σε διάφορες χώρες ανά τον κόσμο. Πρόκειται για μια από τις πιο πολυταξιδεμένες ανά τον κόσμο μελωδίες, ενώ είναι εντυπωσιακό ότι μέσα σε τόσες διαφορετικές εκτελέσεις η βασική μορφή της μελωδίας είναι άμεσα αναγνωρίσιμη.
Τρόπος λειτουργίας
Στην περίπτωση της πρώτης σελίδας του δεύτερου χάρτη ο χρήστης μπορεί να ακούσει τα κομμάτια και να δει πληροφορίες όπως ο τίτλος, ο εκτελεστής/δημιουργός, ο τόπος και η χρονολογία ηχογράφησης, μέσα από χαρτογραφικούς δείκτες (markers) και αναδυόμενα παράθυρα (popup) τα οποία βρίσκονται στην πόλη ηχογράφησης του κομματιού. Το χρώμα το δείκτη θα αλλάζει με βάση την μουσική διαδρομή στην οποία βρίσκεται. Για την κατανόηση του χάρτη και την ευκολότερη πλοήγηση του χρήστη σ' αυτόν, η κάθε διαδρομή σχηματίζεται από μια γραμμή με διαφορετικό χρώμα κάθε φορά, ενώ με την κίνηση του κέρσορα πάνω σ’ αυτήν η γραμμή τονίζεται αλλάζοντας πάχος και χρώμα. Παράλληλα εμφανίζονται σε διπλανό παράθυρο πληροφορίες σχετικές με την μουσική διαδρομή. Ακόμα με το "click" του κέρσορα ο χάρτης εστιάζει κάθε φορά στην επιλεγμένη διαδρομή. Λόγω της οπτικής επιβάρυνσης που σε ένα βαθμό δημιουργείται, ο χρήστης χρειάζεται ένα χρονικό διάστημα εξοικείωσης με τον χάρτη ώστε να καταλάβει πως λειτουργεί.
Στη δεύτερη σελίδα ο χρήστης μπορεί να παρακολουθήσει την πορεία της συγκεκριμένης μελωδίας μέσα στο χρόνο και το χώρο μέσα από ένα "Story Map" το οποίο δημιουργήθηκε μέσα από την πλατφόρμα https://storymap.knightlab.com/, η οποία αποτελεί ένα αυτοματοποιημένο σύστημα δημιουργίας διαδικτυακών χαρτών του πανεπιστημίου Knight Lab (Northwestern University, Chicago-San Francisco). Στα αριστερά της οθόνης παρουσιάζεται η γεωγραφική πορεία του κομματιού, ενώ στα δεξιά εμφανίζονται οι πληροφορίες που αφορούν τη χρονολογία και την ερμηνεία. Ακόμα συμπεριλαμβάνονται φωτογραφίες πόλεων και καλλιτεχνών σχετικές με τις διαφορετικές εκτελέσεις, ενώ το αρχείο ήχου-βίντεο εισάγεται από την πλατφόρμα Youtube.
Η μουσική είναι μια από της πιο ουσιαστικές εκφράσεις του ανθρώπου και βρίσκεται σε άμεση σχέση με τον τόπο στον οποίο δημιουργείται και αναπαράγεται. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο τόπος καθορίζει τον ήχο που παράγεται σε αυτόν και αυτό αντανακλάται σε όλες τις εκφράσεις του ανθρώπου, από την ομιλία έως το τραγούδι και τη μουσική. Αυτό γίνεται τόσο "άμεσα", για παράδειγμα από το ανάγλυφο, το υψόμετρο, την εγγύτητα στη θάλασσα ή τη θερμοκρασία του κάθε τόπου (π.χ. ορεινές περιοχές έχουν άλλο ήχο από τις πεδινές), αλλά και "έμμεσα" για παράδειγμα με τις κοινωνικές-οικονομικές συνθήκες που επικρατούν σε κάθε τόπο (π.χ. διαφορετική η μουσική της πόλης από τη μουσική της υπαίθρου). Επιπλέον η μουσική, όπως και οι άνθρωποι ή πιο σωστά μαζί με τους ανθρώπους ταξιδεύει, μεταφέρεται και μεταναστεύει αλλάζοντας "μορφή" ανάλογα με τις συνθήκες που επικρατούν στον τόπο και τον χρόνο και τις ανάγκες των εκτελεστών και ακροατών, των συμμετεχόντων δηλαδή στη μουσική πράξη. Από αυτή την άποψη θα μπορούσαμε να πούμε ότι μέσα από ένα μουσικό κομμάτι μπορούμε να "ακούσουμε τον τόπο" και να μεταφερθούμε κατά έναν τρόπο εκεί. Και αυτός είναι ο σκοπός των χαρτών που συμπεριλαμβάνονται σ΄ αυτήν την εργασία. Καλή ακρόαση !
Αλεβιζάκης Αλέξης